Nieuwe stapstenen voor nieuwe kansen

In het voorjaar van 2020 kreeg onze afdeling het aanbod voor de aankoop van een perceel heide en bos (0,8 ha) op de rechteroever van de Antitankgracht, ten noorden van het Mastenbos, tussen het Fort van Ertbrand en de Kalmthoutsesteenweg. Het paste perfect in onze visie om de ecologische verbindingsfunctie van de Antitankgracht te versterken. De onderhandelingen over de aankoop verliepen vlot en in het najaar van 2020 konden wij de aankoopakte ondertekenen. Ooit was het perceel voorbestemd om villagrond te worden. De plannen voor het duwvaartkanaal strooiden echter roet in het eten. Niet zo prettig voor de betrokken eigenaars maar wel winst voor de natuur. Omdat de militaire erfdienstbaarheid is opgeheven grenst het perceel direct aan de oever van de Antitankgracht. Ideaal om hier een rustzone te creëren.

Daarbij bleef het niet. Peter Decleir – reeds lang actief bij de beheerwerkgroep Oude Landen – schonk ons een halve hectare vochtig bos met berk en wilg aansluitend op het Wolvenbos in Kapellen. Ook dit perceel grenst aan de rechteroever van de Antitankgracht. Het wordt een bijkomende stapsteen voor plant en dier die wij verder hopen uit te breiden. 

Als kers op de taart kreeg Natuurpunt begin 2021 onverwacht het aanbod om een deel van de Koude Heide – een onderdeel van het Wolvenbos – aan te kopen. Het is een gemengd loof- en naaldhoutbestand dat grenst aan de linkeroever van de Antitankgracht. Een gevarieerd redelijk vochtig bosgebied met nog enkele percelen heide en met talrijke relicten beschermd militair historisch erfgoed. We kwamen snel tot een overeenkomst voor de aankoop van 36 ha van de erfgenamen van Isabelle Kronacker. Een forse investering waarvoor we gelukkig de reserves van ons reservatenfonds konden aanspreken en waarvoor wij de volgende jaren in aanmerking kunnen komen voor een aankoopsubsidie van de Vlaamse overheid.

Met al deze aankopen versterken we samen met het Agentschap Natuur en Bos – de beheerders van de Inslag en de Uitlegger – de Antitankgracht als natuurcorridor tussen de Kalmthoutse Heide, het Klein- en het Groot Schietveld. 

Het is onze ambitie om op termijn nog andere versnipperde percelen bos en natuur langsheen de Antitankgracht te verwerven, met elkaar te verbinden en aangepast te beheren.

Werk aan de winkel

De Koude Heide is een onderdeel van het gekende Wolvenbos van de adellijke familie Kronacker die ooit actief was in de aan- en verkoop van koloniale landbouwproducten zoals cacao en suiker. Het is één van de vele Duitse industriële families die zich op het einde van de 19^de eeuw in het Antwerpse in de schaduw van de havenactiviteiten vestigden. Ze vormden grote stukken heide om tot landgoederen en kasteeldomeinen.

Via vererving kwam de Koude Heide in bezit van Isabelle Kronacker die daarvoor in 2011 een uitgebreid bosbeheerplan liet opstellen door het studiebureau Arcadis. 

Hoewel voor de meeste privébossen vooral aandacht wordt besteed aan houtproductie met dunningen en eindkappen op middellange (80 jaar) en lange termijn (200 jaar) komt in dit beheerplan ook heidebeheer, bosrand- en graslandbeheer aan bod. Ook het verjongen en vrijstellen van dreven en het bestrijden van de woekerende rododendron en Amerikaanse vogelkers was voorzien. Beslist één van de betere bosbeheerplannen. 

Inmiddels is de natuurwetgeving aangepast. Voor natuurgebieden moet nu een geïntegreerd natuurbeheerplan worden opgemaakt waarin naast de economische functie vooral aandacht wordt besteed aan de ecologische, esthetische en landschappelijke waarden. Nu al is duidelijk dat grote delen van dit bosbeheerplan zullen behouden blijven en dat het nog schaars opgestarte omvormingsbeheer kan worden verdergezet en versterkt. 

Vast staat ook dat er in eerste instantie werk moet gemaakt worden van het terugdringen van de alles overwoekerende rododendron. Die maakt in de kernen van de homogene bestanden met Douglas spar, grove den, Corsicaanse den en lork zowat alle bosverjonging onmogelijk. Zeker in het licht van de niet meer te voorkomen klimaatverandering worden homogene naaldhoutbestanden bijzonder kwetsbaar en is de omvorming tot gemengde inheemse bosbestanden een dringende opgave.

Uiteraard gaan we meer aandacht besteden aan de talrijke militaire historische relicten. Tussen het Fort van Ertbrand en het Fort van Brasschaat liggen de goed bewaarde resten van militaire verdedigingslinies uit de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. 

De linie bestaat uit loopgraven, wallen, grachten en bunkers die in 1917 door Duitse militairen zijn aangelegd uit vrees voor een geallieerde inval vanuit Nederland. Het deel van de stelling ten noorden van Antwerpen, de zogenaamde Nordabschnitt, werd hier het best uitgebouwd. 

In de Koude Heide vinden we aan de zuidgrens 7 bunkers in gewapend beton. Kleine schuilplaatsen, waarnemingsposten of mitrailleurstellingen die ingegraven zijn in loopgraven en die werden aangeaard aan de vijandige zijde. Op bevel van de Duitse bezetters werden deze bunkers in 1944 dichtgemetseld om te voorkomen dat ze zouden worden gebruikt door partizanen of geallieerde troepen. Met wat kap- en graafwerk kunnen ze straks worden omgevormd tot ideale, goed gebufferde winterverblijfplaatsen voor vleermuizen.

Ook nabij de Antitankgracht werden bunkers, loopgraven en veldversterkingen aangelegd. Bij elke sluis of bocht flankeren mitrailleurbunkers het kanaal. Aan de noordzijde van de Koude Heide zijn zulke veldversterkingen en schuttersputten nog duidelijk zichtbaar op het terrein. Op het digitaal hoogtemodel (terug te vinden op www.geopunt.be) is dit bodemreliëf zichtbaar via LiDAR technologie. Vanuit historisch perspectief is het nodig om deze relicten ongeschonden te bewaren.